Bijeenkomst op het schooltuinfestival: De Linnaeusklok

Op 10 april gaf Joke Meijer een presentatie bij het Schooltuinen festival in Amsterdam. Daarbij waren enige tientallen schooltuin begeleiders, coaches, etc. aanwezig. Het doel vanuit Bioclock was om aandacht te vragen voor het belang van de biologische klok als educatief programma als schooltuin project op lagere scholen. De Linnaeus klok was daarvoor een praktisch en herkenbaar middel. De klok is vernoemd naar Carl Linnaeus die in de 18e eeuw ontdekte de concurrentie die planten onderling hebben bij het aantrekken van de bestuivers, waarmee ook het tijdstip samenhangt waarop planten hun producten hun nectar en pollen aanbieden.

Planten zijn ideale lichtvangers. Dat doen ze met hun bladgroen. De verhouding tussen de ‘licht’- en ‘donkervorm’ stuurt veel tijd- of periodegebonden bewegingen in planten, zoals de bloei.

Nu blijkt dat vooral de lengte van de nacht telt. Als een lange nacht (in de winter) wordt onderbroken met een korte lichtperiode, gaan veel najaarsbloeiers bloeien. Kwekers maken hier handig gebruik van om het hele jaar door bloemen te hebben. Bijna altijd zorgen bloemen voor de voortplanting van planten, daarbij zijn insecten nodig. Het aantrekken van bestuivers gaat het beste wanneer de bloemen de hele dag zo aantrekkelijk mogelijk zijn.

Toch gebeurt dat niet zo vaak. De bloemen blijken namelijk maar op bepaalde tijden nectar te maken. Een reden hiervoor is dat bestuivers anders door het grote aanbod van bloemen geen goede keuze meer kunnen maken. Bestuiving werkt alleen als stuifmeel van een bloem op de stamper van een bloem van dezelfde soort terechtkomt. Daarom heeft iedere plant er voordeel van als bestuivers een tijdje achter elkaar slechts enkele soorten bloemen bezoeken, en niet allemaal.
Sommige planten hebben een naam die hun ‘openingstijden’ aangeeft. Zo wordt
• de Nachtschone (Mirabilis jalapa) ook wel Vieruurbloem genoemd
• de Gele morgenster (Tragopogon pratensis subsp. pratensis) is alleen ’s ochtends open.
• De Middelste teunisbloem (Oenothera biennis), die na 7 uur ’s avonds opengaat, heeft vanwege deze eigenschap verschillende volksnamen gekregen: nachtkeers, nachtpitjes, nachtschone, nachtkaars, leliën-van-een-nacht, vierentwintiguursbloem
• Wilde cichorei (Cichorium intybus) opent zich tussen ongeveer 6 en 7 uur in de morgen en sluit haar bloemen om circa 3 uur ’s middags

Met al deze voorbeelden, en met andere bloemen ontwierp Linnaeus een klok, waarop je de tijd van de dag kunt aflezen aan de hand van de soort bloemen waarop bijen in de loop van de dag vliegen. Door de planten goed te kiezen, is er een klok te construeren die zijn bloemen opent of sluit en zo de tijd aangeeft. Het is dan wel nodig om de klok te maken met bloemen die op hetzelfde tijdstip van het jaar bloeien. Een leuke uitdaging voor een schooltuinproject!

Bekijk hier de brochure over de Linnausklok.