Het belang van donkerte – Matariki en de kracht van de nacht

Illustratie door Hyunh Kim, Australasian Dark Sky Association

Dit weekend wordt in Aotearoa Nieuw-Zeeland het begin van het nieuwe jaar gevierd: Matariki, een feest gebaseerd op de Māori-maantraditie. “Aotearoa” is de Māori-naam voor Nieuw-Zeeland, en verwijst naar het land van de lange witte wolk. Matariki markeert de heropkomst van het sterrencluster Pleiaden aan de ochtendhemel en is een tijd van bezinning, herdenking en nieuwe intenties.

Rond deze viering roept nieuw onderzoek op tot herwaardering van iets dat we vaak als vanzelfsprekend beschouwen: de duisternis van de nacht.

Onderzoek van dr. Ellen Cieraad (Nelson Marlborough Institute of Technology en verbonden aan Leiden Universiteit en het BioClock Consortium) laat zien dat Nieuw-Zeelanders niet alleen belang hechten aan veiligheid en verlichting, maar ook een diepe verbondenheid ervaren met de natuurlijke nacht. In een nationale enquête onder 1.000 inwoners gaf bijna 80% aan het belangrijk te vinden om de donkere nachtelijke hemel te beschermen.

“Donkerte is niet zomaar de afwezigheid van licht – het is een waardevolle hulpbron die we aan het verliezen zijn,” zegt Cieraad.

Sky foto’s door Phillip Cochrane

Donkerte voor mens, dier en planeet

Meer dan 97% van de bevolking van Nieuw-Zeeland leeft onder een hemel die beïnvloed wordt door kunstlicht. Toch blijkt uit het onderzoek dat mensen duisternis waarderen vanwege:

• hun eigen gezondheid en slaapritme,
• de natuurlijke cyclus van planten en dieren,
• de culturele betekenis van de nacht, bijvoorbeeld rond Matariki.

Kunstlicht ‘s nachts verstoort het gedrag van nachtdieren zoals vleermuizen, uilen, insecten en amfibieën. Het kan hun oriëntatie, voedselzoektocht en voortplanting beïnvloeden — met gevolgen voor hele ecosystemen. Licht kan ook planten beïnvloeden in hun bloei of bladval. Donkerte ondersteunt dus niet alleen onze biologische klok, maar ook die van de natuur om ons heen. Door grootschalige verstoring van dit oeroude ritme, komt gezondheid en biodiversiteit onder druk te staan.

Slimmer omgaan met licht

De uitkomsten van het onderzoek wijzen op brede steun voor een meer doordacht lichtbeleid: minder nadruk op het idee dat “meer licht beter is”, en meer aandacht voor de voordelen van natuurlijke duisternis. Veel mensen gaven aan voorstander te zijn van verlichting die zich aanpast aan gebruik en omgeving — bijvoorbeeld lampen die alleen aan gaan bij beweging.

Matariki is een moment om stil te staan bij onze plek in het universum en onze relatie met de natuurlijke wereld, ook de natuur ‘s nachts. Er zijn veel voordelen, zegt Ellen, aan het maken van meer ruimte voor donkerte.

Bij BioClock onderstrepen we het belang van zulke oplossingen, juist in het licht van toenemende lichtvervuiling, klimaatverandering en biodiversiteitsverlies. Bewust omgaan met nachtelijke verlichting is een eenvoudige maar krachtige manier om ecosystemen en onze gezondheid te beschermen.

Doe mee met Ellen

Aan een nieuw project dat onderdeel is van het wereldwijde onderzoek “Under One Sky: Exploring People’s Connection to the Natural World at Night”. Door slechts een paar minuten de tijd te nemen om een korte vragenlijst in te vullen, draag je bij aan een beter begrip van hoe mensen de nachtelijke hemel waarderen en ermee verbonden zijn.

Deel jouw ervaring via deze link:
https://derby.qualtrics.com/jfe/form/SV_73ZNEotr7fWvncq

Twee wetenschappelijke artikelen die uit dit onderzoek voortkomen zijn momenteel in peer-review, maar alvast beschikbaar als preprint:

1. Cieraad E, Dalley J. Bright needs, dark desires: Understanding public preferences for anthropogenic light and natural darkness at night in Aotearoa-New Zealand. Under review. Preprint available at: https://doi.org/10.5281/zenodo.15428871

2. Cieraad E, Dalley J. New Zealanders’ connection to the night sky. Under review. Preprint available at: https://doi.org/10.5281/zenodo.15678640

Tip: Ook in Nederland wordt Matariki gevierd.

Zo organiseert het Wereldmuseum Leiden dit weekend het ‘Matariki Festival’ met verschillende activiteiten rond de sterren, het donker en de Māori-cultuur.